Psalmen

De psalmen: midden in het leven

De Psalmen horen bij de meest gelezen delen van de Bijbel. Al in het begin van het vroege jodendom werden de teksten gezongen en als gebeden gereciteerd. Ook in de eerste christelijke gemeenten was men met de psalmen zeer vertrouwd.

Door Jaap van Dorp

Het is het psalmboek waaruit in het Nieuwe Testament het liefst wordt geciteerd. Er worden van ongeveer honderd psalmen een of meerdere verzen aangehaald, en sommige daarvan ook meer dan één keer. De psalmen speelden een grote rol om het werk van Jezus te duiden, en met name het lijden dat Hij onderging. Ze werden gelezen als voorzeggingen van de profeet David.
De eerste christenen vonden in de psalmen ook de woorden om zichzelf midden in de wereld te verstaan. Ze herkenden zich in de blijdschap en het gevoel van onmacht van de psalmdichters, in hun lofzang en klacht, in hun eenzaamheid, hoop en godsvertrouwen. Zo hebben de psalmen in de eeuwen die volgden een vaste plek gekregen in de dagelijkse en wekelijkse liturgie van kerken en kloosters, in de erediensten, in de bijbellezingen thuis. En bijna elke bijbellezer heeft wel een lievelingspsalm, een tekst die hem of haar in bepaalde omstandigheden bijzonder heeft aangesproken. 

De psalmen als Nederlandse poëzie

Psalmvertalingen zijn er in verschillende soorten en maten, en elke uitgave heeft z’n eigen kwaliteiten. De psalmen in de NBV kenmerken zich door hun poëtische taal. De gedachte was dat het poëtische karakter van dit bijbelboek ook in de vertaling naar voren moest komen.  Vanaf het begin was er daarom ook een dichter betrokken bij de vertaling van de psalmen.  Aan alle aspecten van de poëzie werd gedacht: de indeling van de tekst in strofen, het ritme, de klankpatronen, het gebruik van beeldende taal. Zoals de psalmen in het oorspronkelijke Hebreeuws veel poëtische kenmerken hebben, zo hebben ze die ook in de vertaling. 

Dat dit goed heeft uitgepakt blijkt uit de waardering voor de psalmen in de NBV. Weinig bijbelboeken zijn zo uitdrukkelijk geprezen. Ik ken zelfs lezers die normaal niet voor de NBV kiezen maar voor de psalmen een uitzondering maken.

Bij de revisie van de NBV is er in de psalmen weinig veranderd. We hebben de lijn proberen door te trekken. Soms was er reden om toch iets te wijzigen, maar de nieuwe tekst moest dan wel aan dezelfde kwaliteitseisen voldoen. En een enkele keer kon het ook in poëtisch opzicht nog mooier of beter, als met een subtiele wijziging van bijvoorbeeld de woordvolgorde een mooier  ritme in een regel kon worden verkregen. En om zeker te weten dat we goed zaten, hebben we alle wijzigingen in dit bijbelboek laten toetsen door een literator, Guus Middag.

De indeling van het psalmboek

Wat in de NBV21 nieuw is, is de indeling van het psalmboek in vijf delen.  Verschillende lezers hebben erop gewezen dat het jammer is dat de NBV deze indeling niet heeft en andere vertalingen, zoals de NBG-vertaling 1951 bijvoorbeeld, wel. Deze vijfdeling is niet een vondst van bijbelvertalers. In de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst staan daar al aanwijzingen voor. Aan het slot van de psalmen 41, 72, 89 en 106 is een lofprijzing te vinden die werkt als afsluiting van een deel van de psalmbundel. Deze lofprijzingen hebben als functie de lezer te attenderen op het einde van een reeks psalmen. Wanneer deze vier lofprijzingen deel van het psalmboek zijn geworden, is niet bekend.
In ieder geval bakenen ze de vijf delen af waarin we het boek kunnen indelen. Zo spreekt men vaak van vijf ‘boeken’. Het eerste boek bevat psalm 1-41, het tweede psalm 42-72; het derde psalm 73-89, het vierde psalm 90-106 en het vijfde psalm 107- 150. Een dergelijke vijfdeling is ook bekend van de Tora (de vijf boeken van Mozes) en het boek Klaagliederen. Een rabbijns commentaar op het boek Psalmen zegt daarover: ‘Mozes gaf de Israëlieten de vijf boeken van de Tora, en David gaf de Israëlieten de vijf boeken van de psalmen.’ De intentie daarvan is dan dat de psalmen het antwoord van Israël vormen op het ontvangen van de Tora.

Om de vijfdeling in de psalmen duidelijk zichtbaar te maken zijn in de NBV21 de titels ‘Eerste boek’, ‘Tweede boek’ enz. toegevoegd. Deze vijf titels staan boven de psalm waarmee het desbetreffende boek begint.

Zo biedt de NBV21 de psalmen in een indeling zoals de Hebreeuwse bijbel die ook geeft. Maar het belangrijkste is dat bij alles wat we ter verbetering gewijzigd hebben, de poëtische kwaliteit van de vertaling steeds de volle aandacht heeft gekregen. Ik hoop dat het eraan bijdraagt dat opnieuw veel lezers hun eigen leven aan deze teksten zullen kunnen spiegelen.

Jaap van Dorp is specialist vertalen & exegese OT bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en was lid van het vertaalteam van de NBV21.

Meer belichte bijbelboeken

  • Het lastigste jongetje van de klas​

    Ezechiël: onder de boeken van de Bijbel misschien wel ‘het lastigste jongetje van de klas’. In de tijd dat de canon van de Bijbel werd vastgesteld, twijfelde men erover of dit boek moest worden opgenomen.

    Lees meer
  • Het Onzevader in de NBV21

    Volgens paus Franciscus bevat de NBV een pijnlijke vertaalfout. Sinds jaar en dag pleit hij voor een alternatieve vertaling van de zesde bede van het Onzevader.

    Lees meer
  • Bijbelboek belicht

    In het bijbelboek Job staat veel op het spel. De hoofdpersoon, Job, wordt in de bloei van zijn leven onverwacht geplaagd door grote tegenspoed en zwaar lichamelijk lijden. Dat roept de vraag op: waarom?

    Lees meer
  • Brief aan een eigenzinnige gemeente

    De eerste brief van Paulus aan de Korintiërs is een brief waarin je als lezer gemakkelijk wordt meegezogen. Paulus bespreekt hierin een aantal concrete problemen die ook vandaag herkenbaar zijn.

    Lees meer
  • In het begin …

    Genesis 1 hoort tot de meest bekende hoofdstukken uit de Bijbel. Eigenlijk moet je zeggen: Genesis 1:1-2:3. Want het scheppingsverhaal dat in Genesis 1 begint, eindigt in Genesis 2:1-3 met de heiliging van de zevende dag.

    Lees meer

Meer nieuws

10 Redenen voor de NBV21 op kansels en nachtkastjes

Als ik voorga in een gastgemeente, valt mij op dat de NBV21 nog lang niet overal in gebruik is genomen. Anders dan in 2004 bij de introductie van de toenmalige NBV het geval was, blijken kerken en gemeenteleden terughoudend in de aanschaf van ‘weer een nieuwe Bijbel’. Ik noem 10 redenen om die stap wèl te zetten.

Lees meer >
NBV

Reacties op de NBV: wat waren de populaire bijbelboeken?

In de loop van de jaren zijn er duizenden reacties op de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 bij het Nederlands Bijbelgenootschap binnengekomen. De achtergrond van die reacties was heel divers. Bijbeluitleggers en neerlandici hebben gereageerd, professoren, predikanten en gewone bijbellezers, ouderen en jongeren. Sommigen zijn blij met een keuze in de NBV, andere minder of helemaal niet.

Lees meer >
liefde

Liefde in de NBV21

Valentijnsdag: een dag die in het teken staat van de liefde. Van anonieme liefdesverklaringen, handgeschreven liefdesbrieven en rode rozen. Hét moment om te schrijven over het thema liefde in de NBV21. Liefde is een kernwoord in de Bijbel. Dit zijn drie bijbelteksten over liefde uit de NBV21.

Lees meer >

Ontdek de NBV21

Ontvang een week lang elke ochtend een nieuwe tekst mét overdenking uit de NBV21. Schrijf je nu in en ontvang vandaag je eerste email!

ontdek nbv21 journey iphone