De NBV21 is nog niet verschenen, maar er wordt al wel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Erwin Mazier is student theologie en schreef een paper over de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling. In dit interview vertelt hij erover.

Interview: Cor Hoogerwerf

Beste Erwin, wie ben je en in welk kader deed je onderzoek naar de NBV21?
Mijn naam is Erwin Mazier, momenteel zit ik in het derde jaar van mijn bachelor theologie aan de VU-PThU in Amsterdam. De Bijbel is belangrijk voor mijn geloof en mijn interesse voor de Bijbel is een van de redenen dat ik theologie ben gaan studeren. Daarnaast houd ik van vertalen, waarmee ik op het gymnasium kennis heb gemaakt. Afgelopen jaar had ik de kans een aantal vakken te volgen op het gebied van bijbelvertalen. Voor een van die vakken heb ik onderzoek gedaan naar de NBV21.

Wat is het onderwerp van je onderzoek?
In mijn onderzoek heb ik bekeken hoe de revisie van de NBV heeft uitgewerkt voor twee citaten uit het Oude Testament in het Nieuwe Testament: Joël 3:1-5 in Handelingen 2:17-21 en Amos 9:11-12 in Handelingen 15:16-18. Zulke citaten zijn uitdagend om te vertalen. De Nederlandse vertaling van het Oude Testament is een vertaling uit het Hebreeuws, maar in het Nieuwe Testament citeren de schrijvers de Griekse vertaling die soms afwijkt van het Hebreeuws. Bovendien zijn de citaten ook wel eens aangepast door de schrijvers zelf. Dat vraagt van een vertaal- of revisieteam een duidelijke, goed onderbouwde strategie. Daarom heb ik ook de vraag gesteld welke factoren in de NBV21 van invloed zijn geweest op de keuzes die gemaakt zijn.

Wat is er bijvoorbeeld gebeurd met het citaat van Joël 3 in Handelingen 2?
Het citaat van Joël in Handelingen is veranderd op het gebied van hoofdletters. Net als in de hele NBV21 zijn ook hier eerbiedshoofdletters toegevoegd, maar er is meer aan de hand. De tekst van Joël maakt deel uit van Petrus’ preek op Pinksteren. De heilige Geest is uitgestort en Petrus laat met het citaat van Joël zien dat dit al voorzegd was. In de NBV wordt ‘geest’ in het Oude Testament weergegeven met een kleine letter. Het citaat in Handelingen komt uit het Oude Testament en daarom werd in de NBV ‘geest’ geschreven. Het is echter duidelijk dat Petrus het over de heilige Geest heeft, in de NBV21 is daarom voor ‘Geest’ gekozen. De context van het citaat in het Nieuwe Testament geeft in de NBV21 de doorslag.
In de NBV stond in Joël ‘oude mensen zullen dromen dromen’, maar in Handelingen ‘droomgezichten [zien]’. In de NBV21 is in beide teksten voor ‘dromen dromen’ gekozen. Dat is weliswaar een typisch Hebreeuwse uitdrukking, maar die staat ook in het Grieks op die manier weergegeven. In Handelingen 2:20 is een soortgelijke revisie doorgevoerd. ‘De grote, stralende dag van de Heer’ is veranderd in ‘de dag van de Heer (…) groot en ontzagwekkend’. Dat is gelijk aan de vertaling van Joël.

Welke observaties heb je gedaan bij de revisiebeslissingen?
Voor de revisie van de NBV heeft het Nederlands Bijbelgenootschap gevraagd naar reacties van lezers. Veel van de lezers gaven aan dat zij een meer consistente vertaling zouden waarderen. Het Nederlands Bijbelgenootschap heeft daar gehoor aan gegeven. Dat blijkt uit de citaten in Handelingen, die vertonen nu meer overeenkomst met de oudtestamentische teksten. Het vragen naar lezersreacties is dus van grote invloed geweest op het revisieproces. Veel reacties op de NBV zijn afkomstig uit kerkelijke kring. Dat heeft er voor gezorgd dat de NBV21 beter aansluit op het kerkelijke gebruik van de Bijbel.

Luisteren naar de lezers is natuurlijk mooi, maar passen die wijzigingen ook bij de brontekst en de vertaalmethode van de NBV?
Ja, ik denk het wel. Consistentie en afstemming waren onderdeel van de vertaalmethode van de NBV, en op die punten was bij de revisie winst te behalen. Op basis van de opgestelde revisieprincipes is de complete Bijbel nagelopen. De wijzigingen zijn niet allemaal een direct gevolg van een lezersopmerking, en lezersopmerkingen leidden niet altijd tot een wijziging. Bij iedere opmerking is de afweging gemaakt of die bij de revisieprincipes past.

Wat is, kortom, het effect van de revisie?
Twee van de doelen van de revisie waren: onnodige variatie verminderen en de consistentie van de vertaling vergroten. Deze doelen zijn gehaald wat betreft de citaten van Joël en Amos in Handelingen. De NBV21 is een revisie en geen nieuwe vertaling, een compleet andere tekst is er dan ook niet gekomen. De oorspronkelijke strategie bij het vertalen van citaten in de NBV was om zo gelijk mogelijk te vertalen, maar de nieuwe context (in dit geval de tekst van Handelingen) doorslaggevend te laten zijn. Dat is in de NBV21 nog beter gelukt dan in de NBV.

Is je visie op de NBV en/of de NBV21 veranderd door je onderzoek?
Zelf lees ik NBV al jaren en ik ben onder de indruk van het revisieproject. Het is wetenschappelijk goed onderbouwd en succesvol in zijn opzet. De NBV21 is, voor zover het deze citaten betreft, een consistentere vertaling geworden, zonder het unieke karakter van het citaat en het origineel uit het oog te verliezen.

Wil je meer weten over de mensen die bij de NBV21 betrokken zijn? Lees dan de volgende interviews:
• ‘Een gereviseerde tekst staat dichter bij de lezers dan de oude tekst’: Interview met vertaler Ilse Visser
• ‘Achter een vertaalvraag schuilt vaak een vraag over de Bijbel zelf’: Interview met vertaler Jaap van Dorp
• ‘De NBV was goed, de NBV21 is beter’: Interview met begeleidingscommissielid Eric Peels