In oktober 2021 verschijnt de NBV21, de vernieuwde NBV. De vertaling is op allerlei manieren verbeterd. Opvallende wijzigingen zijn de hoofdletters bij woorden die verwijzen naar God, Jezus en de heilige Geest: U, Ik, Hij.
De vraag waarom de NBV21 deze hoofdletters gebruikt hebben we pas uitgebreid besproken. Deze blog gaat over de vraag wanneer de NBV21 eerbiedshoofdletters gebruikt.
Er bestaan op dit vlak namelijk grote verschillen tussen bijbelvertalingen. De NBV21 lijkt wat dit betreft op de Willibrordvertaling en de NBG-1951, maar de HSV doet het anders. In deze blog vergelijken we het hoofdlettergebruik in de NBV21 met dat van de HSV. De verschillen hebben allereerst te maken met het gevoerde beleid, maar bovendien ook met theologie.
De NBV21 zet een eerbiedshoofdletter bij de persoonlijke voornaamwoorden die verwijzen naar God, Jezus en de heilige Geest, de HSV bij alle voornaamwoorden. Dit is een verschil in beleid.
De NBV21 koos er bewust voor om altijd waar het over God gaat een eerbiedshoofdletter te gebruiken, maar er tegelijk zuinig mee om te springen. Teveel hoofdletters achter elkaar komt de leesbaarheid niet ten goede en kan bovendien vervlakkend werken.
Sefanja 3:17, NBV21
De HEER, je God, zal in je midden zijn,
Hij is de held die je bevrijdt.
Hij zal vol blijdschap zijn, verheugd over jou,
in zijn liefde zal Hij zwijgen,
in zijn vreugde zal Hij over je jubelen.
HSV
De HEERE, uw God, is in uw midden,
een Held, Die verlossen zal.
Hij zal Zich over u verheugen met blijdschap.
Hij zal zwijgen in Zijn liefde.
Hij zal Zich over u verblijden met gejuich.
In veel andere gevallen zit er een theologische keuze achter de hoofdletter. Het gaat dan om de vraag: hoe lees je het Oude Testament? Als boek met een eigen context en betekenis (NBV21)? Of gebruik je het Nieuwe Testament op voorhand als leeswijzer voor het Oude (HSV)? Een paar voorbeelden.
De NBV21 gebruikt in het Nieuwe Testament hoofdletters voor de heilige Geest. De HSV gebruikt die hoofdletters ook voor Gods geest in het Oude Testament. Het Oude Testament wordt dan vanuit het Nieuwe ingevuld.
Exodus 31:1, NBV21
Ik heb hem vervuld met goddelijke geest, met wijsheid, vakmanschap en inzicht op allerlei gebieden
Psalm 33:6, NBV21
Door het woord van de HEER is de hemel gemaakt,
door de adem van zijn mond het leger der sterren.
HSV
Ik heb hem vervuld met de Geest van God, met wijsheid, inzicht, kennis en allerlei vakmanschap,
HSV
Door het Woord van de HEERE is de hemel gemaakt,
door de Geest van Zijn mond heel hun legermacht.
De HSV gebruikt in het Oude Testament ook hoofdletters in teksten die – volgens de gekozen uitleg – op Christus betrokken worden:
Psalm 40:7, NBV21
U hebt mijn oren voor U geopend
Psalm 72:9, NBV21
Laten de woestijnbewoners voor hem buigen,
zijn vijanden het stof van zijn voeten likken.
HSV
U hebt Mijn oren doorboord
HSV
De woestijnbewoners zullen voor Hem neerbukken,
Zijn vijanden zullen het stof oplikken.
Ook gebruikt de HSV in het boek Hooglied hoofdletters voor de mannelijke geliefde, omdat die, volgens een bepaalde uitleg, voor Christus staat.
Hooglied 1:2, NBV21
Laat hij mij kussen,
laat zijn mond mij kussen!
HSV
Laat Hij mij kussen met de kussen van Zijn mond,
Over deze hoofdletters bestaat veel discussie. Het is niet simpelweg hoe meer hoofdletters hoe beter. Zo schreef prof. Mart-Jan Paul een paar jaar geleden dat de HSV te veel hoofdletters gebruikt in het Oude Testament. Volgens hem is het onjuist om het Nieuwe Testament te gebruiken als uitgangspunt om het Oude Testament te lezen: “Dat past (heils)historisch niet en leidt tot gewrongen interpretaties.” (Bron: Reformatorisch Dagblad)
Veel teksten in het Oude Testament kunnen messiaans worden gelezen, maar dat is een betekenis die in tweede instantie daaraan is toegekend. Ze hebben ook een eerste betekenis in hun eigen tijd en context. Als je die eerste betekenis overslaat, kun je uitkomen bij een vorm van vervangingstheologie, alsof Israël niet meer ter zake doet omdat de kerk daarvoor in de plaats is gekomen.
Bovendien is het meer iets voor uitleg bij de vertaling. Zo kiest de HSV in Hooglied voor een allegorische interpretatie door de liefdespoëzie te betrekken op Christus en de kerk. Dat is echter meer iets voor bij de vertaling dan voor in de vertaling, want dit is zeker niet de enige manier waarop deze tekst gelezen wordt.
Is er in de NBV21 ruimte voor een messiaanse lezing van het Oude Testament? Die is er zeker. Dat zie je waar het Nieuwe Testament teksten uit het Oude aanhaalt en op Christus betrekt. In die nieuwe context gebruikt de NBV21 eerbiedshoofdletters.
Hosea 11:1, NBV21
Toen Israël nog een kind was, had Ik het lief;
uit Egypte heb Ik mijn zoon geroepen.
Jesaja 61:1, NBV21
De geest van God, de HEER, rust op mij,
want de HEER heeft mij gezalfd.
Matteüs 2:15, NBV21
… wat bij monde van de profeet door de Heer is gezegd: ‘Uit Egypte heb Ik mijn Zoon geroepen.’
Lucas 4:18, NBV21
De Geest van de Heer rust op Mij,
want Hij heeft Mij gezalfd.
In de context van het Oude Testament worden ‘zoon’, ‘geest’ en ‘mij’ met kleine letter geschreven, in de context van het Nieuwe Testament met eerbiedshoofdletters: Zoon, Geest en Mij. Dit biedt lezers de ruimte om ook andere oudtestamentische teksten op die manier te lezen en uit te leggen – maar dat is dus geen zaak van de vertaling, maar van de verkondiging.
De NBV21 is terecht iets terughoudender in haar hoofdlettergebruik dan de HSV, zonder af te doen aan de intentie om met eerbied over God te spreken. Allereerst heeft dat te maken met een bedachtzaam beleid: te veel hoofdletters achter elkaar kunnen het effect verzwakken. Daarnaast heeft het te maken met de keuze om het Oude Testament vanuit zijn eigen context en betekenis te vertalen.
De NBV21 volgt hier de NBG-vertaling uit 1951 en de Willibrordvertaling. Dit is een gedeelde aanpak waarin veel christelijke stromingen zich kunnen herkennen. Bovendien waren bij de NBV/NBV21 ook joodse lezers betrokken.
In het hoofdlettergebruik zie je de principes terug die voor de NBV21 belangrijk zijn: een leesbare vertaling, die trouw is aan de brontekst, die met eerbied spreekt over God, en die een verbinding kan vormen tussen gelovigen van verschillende stromingen.
Matthijs de Jong is Hoofd Vertalen bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap
Meer lezen over de NBV21? Kijk op de nieuwspagina.
Meer lezen over de eerbiedshoofdletters in de NBV21?
Eerbiedshoofdletters – wat zeggen ze? door Matthijs de Jong.
De Bijbel: een uitdagende gesprekspartner, door Anne-Mareike Schol-Wetter.
De eerbiedshoofdletter: terug van nooit weggeweest, door Jaap van Dorp en Matthijs de Jong.
‘De Bijbel is meer dan een gewoon boek. Het is het boek bij uitstek waarin mensen God kunnen ontmoeten. Dat vergt van vertalers dat ze én deskundig zijn én liefde voor de Bijbel hebben. Het NBG hoopt dat de NBV21 dankzij die combinatie lezers dichter bij de bron brengt: bij de bronteksten én bij de Bijbel als inspiratiebron.’
Elke bijbelvertaling maakt unieke keuzes. Soms kun je daaraan een vertaling herkennen. Bij de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) is dat bijvoorbeeld de uitdrukking ‘lucht en leegte’ in Prediker.
Bijbelvertalingen ontwikkelen mee met taal, en met kennis van historische context. Maar wat je niet moet doen: onwelgevalligheden corrigeren.
Ontvang een week lang elke ochtend een nieuwe tekst mét overdenking uit de NBV21. Schrijf je nu in en ontvang vandaag je eerste email!
