In een eerdere nieuwsbrief hebben we de lezers van de nieuwsbrief twee kwesties voorgelegd. Dank voor het meedoen!

Hier laten we weten wat daarvan de uitslag is en wat we ermee gedaan hebben.

Tot in eeuwigheid zul je er niet meer zijn

In het eerste geval is de uitkomst heel duidelijk. Voor Ezechiël 27:36 en 28:19 was de keuze tussen (a) ‘tot in eeuwigheid zul je er niet meer zijn’ en (b) ‘tot in eeuwigheid ben je er niet meer’. Uitslag: 241 deelnemers; (a) 73,9%, (b) 26,1%. Een grote meerderheid koos voor (a). Die keuze volgen we in de revisie.

Nieuwemaan

In het tweede geval leidde de uitslag van de enquête eigenlijk vooral tot nieuwe vragen. De vraag was welk voorzetsel het beste past bij nieuwemaan. Doe je iets ‘op’, ‘met’ of ‘bij’ nieuwemaan? Van de 234 deelnemers meende 17,9% dat ‘op’ het beste is, 27,8% ging voor ‘met’; ‘bij’ had de hoogste score: 32,1%, en de optie dat het alle drie prima is scoorde 22,2%.

Deze uitslag vroeg om een nadere beschouwing. Soms is het in het Nederlands niet eenvoudig te bepalen wat het beste voorzetsel is. Door taalkenners is bijvoorbeeld wel eens beweerd dat ‘op vakantie’ geen goede combinatie is en dat het ‘met vakantie’ moet zijn. (Volgens het Genootschap Onze Taal mag het allebei.) En tijdens de revisie van de NBV is er bijvoorbeeld nagedacht of het de tafel van het toonbrood of de tafel voor het toonbrood is.

Op, bij of met?

Bij de kwestie of het ‘op’, ‘bij’ of ‘met’ nieuwemaan zou moeten zijn, heeft de keuze van het voorzetsel te maken met de functie van het woord ‘nieuwemaan’. De verschillende voorzetsels geven alle drie een net iets andere kleuring aan de uitdrukking:

• Met ‘bij nieuwemaan’ wordt nieuwemaan vooral als een natuurverschijnsel getypeerd, vergelijk ‘bij volle maan’.
• Bij ‘met nieuwemaan’ is nieuwemaan primair een feest, vergelijk ‘met Kerst’.
• En bij ‘op nieuwemaan’ is nieuwemaan vooral een kalenderterm, vergelijk ‘op Eerste Kerstdag’.

Zo stuurt elk van de drie voorzetsels de term een beetje bij. Dat ‘bij nieuwemaan’ de hoogste ogen gooit onder de lezers komt waarschijnlijk doordat nieuwe maan voor ons uitsluitend een natuurverschijnsel is – geen feest en geen vast moment in onze agenda’s.

Bedenk maar eens waarom we bij ‘met Kerst’ en ‘op Eerste Kerstdag’ voorkeur hebben voor precies deze voorzetsels. ‘Op Hemelvaart’ en ‘met Hemelvaart’ kan allebei, maar het laatste heeft de voorkeur, en bij ‘Hemelvaartsdag’ is het doorgaans ‘op’. Om aan te geven dat iets tijdens een feest gebeurt gebruiken we nooit ‘bij’ gevolgd door de naam van het feest. Maar als je nieuwemaan niet als een feest opvat maar als natuurverschijnsel kan ‘bij’ natuurlijk wel, net als ‘bij volle maan’ of ‘bij zonsverduistering’.

‘Bij’, ‘met’ en ‘op’ kunnen dus alle drie gecombineerd worden met ‘nieuwemaan’. Vanuit dit inzicht is optie d (“klinkt allemaal prima – lekker laten staan zo!”) natuurlijk de meest aantrekkelijke.

Oplossing

De aanleiding voor de vraag van de enquête was Ezechiël 45:17, waar een opeenhoping van ‘op’ ons alarmeerde: ‘… op de feesten, op sabbat en op nieuwemaan, op alle hoogtijdagen van het volk van Israël’. Maar in plaats van het hele voorzetselgebruik overhoop te halen bleek hier een subtielere oplossing mogelijk: één keer ‘op’ schrappen en het geheel loopt een stukje beter: ‘… op de feesten, op sabbat en nieuwemaan, op alle hoogtijdagen van het volk van Israël’.

En het mooie is dat we ook weer iets geleerd hebben over de subtiele kleuring die voorzetsels kunnen geven aan de betekenis van de tekst.

Hartelijke dank namens het eindredactieteam,

Matthijs de Jong